Najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce – ranking smogu. Których miast unikać?

Jakie są najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce i z czego wynika tak zła jakość powietrza? Niemal każdego roku media podają informacje, że jedno z rodzimych miast trafiło na listę lokalizacji z najgorszą jakością powietrza na świecie. Co z tym robimy?

Każdego roku wraz z pierwszymi mroźnymi dniami do naszych nosów zaczyna docierać charakterystyczny, nieprzyjemny, kwaśny zapach. To efekt pierwszego rozpalenia pieców węglowych, tak zwanych kopciuchów. Choć nie są one jedyną przyczyną zanieczyszczenia powietrza, między innymi to one wprowadzają polskie miasta na niechlubną listę.

Jak tworzy się ranking najbardziej zanieczyszczonych miast?

Jeszcze kilka lat temu miasta z Polski tworzyły niemal cały ranking przygotowany dla państw Unii Europejskiej. W 2018 roku na 50 miast, aż 36 ulokowanych było na terenie naszego kraju. To przedstawia skalę problemu, jaki mamy zamiar omówić.

Jak tworzony jest ten ranking? Pod uwagę brane są trzy substancje, które nie powinny znajdować się w powietrzu. Należą do nich pyły zawieszone PM2,5 oraz PM10, a także benzo(a)piren. Pyły zawieszone to cząsteczki o wielkości od 2,5 do 10 µm, które składają się głównie z metali ciężkich i odpowiadają za smog. Benzo(a)piren to wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, które mają najgorszy wpływ na układ oddechowy. Stałe oddychanie powietrzem zawierającym te substancje powoduje zmiany rakowe i można je porównać do palenia kilku paczek papierosów dziennie.

W zestawieniach najczęściej bierze się pod uwagę pył zawieszony PM10, którego dopuszczalna norma to 50 μg/m3. Ranking czystości powietrza wskazuje miejsca, w których zanieczyszczenia przekraczają dopuszczalne normy zawartości tych składników w powietrzu. Część zestawień uwzględnia także zawartość rakotwórczego benzo(a)pirenu. W rankingach podawane są często dzienne zanieczyszczenia, które mogą zależeć od pogody. Bardziej wymierne są roczne rankingi, które przedstawiają miasta o najgorszej jakości powietrza w Polsce. Można powiedzieć, że mieszkańcy takich miast są regularnie podtruwani. 

Gdzie jest najbardziej zanieczyszczone powietrze w Polsce? 

Ranking na miasta w Polsce o największym stężeniu zanieczyszczeń w powietrzu co roku zawiera nowe miasta, które zastępują w czołówce inne miejscowości. Analizując raporty, można wymienić kilka ośrodków, które pojawiają się co roku we wszystkich rankingach. Najgorszą jakość powietrza w 2019 roku miały miejscowości położone w górach, uchodzące za kurorty turystyczne. Należą do nich Nowy Sącz, Nowy Targ i Sucha Beskidzka. Warto zaznaczyć, że wielu turystów podczas zimowych ferii musi płacić w tych miastach podatek klimatyczny. Z małopolskich miast na niechlubną listę trafiły także Olkusz czy Zabierzów.

Nie może dziwić, że wiele miast z rankingu położonych jest na Śląsku. Ten przemysłowy region ma najgorsze powietrze w Polsce, co widać w zestawieniu. Znajduje się w nim między innymi Pszczyna, Rybnik, Knurów czy Oświęcim. Również miasta leżące u podnóża Beskidów, np. Żywiec czy Bielsko-Biała, nie mogą pochwalić się dobrą jakością powietrza.

W innych województwach sytuacja wydaje się bardziej optymistyczna. Zdzieszowice w województwie opolskim czy Nowa Sól w lubuskim to ośrodki przemysłowe. Trudno zatem dziwić się mizernej jakości powietrzem w tych miejscach. Na drugim biegunie znajdują się miasta, w których powietrze jest czyste przez większość roku. Sopot, Słupsk czy Kołobrzeg to miasta, w których w ciągu roku notuje się maksymalnie do pięciu dni z przekroczonym poziomem PM10.

Ranking miast w Polsce o najwyższym poziomie zanieczyszczenia prowadzi między innymi organizacja zajmująca się ochroną środowiska Polski Alarm Smogowy. Możemy też śledzić oficjalne wyniki pomiarów ze stacji państwowego monitoringu środowiska Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska.

Co wpływa na jakość powietrza w Polsce?

Na zanieczyszczenie powietrza wpływa kilka czynników. Spora emisja dwutlenku węgla, pyłów i innych szkodliwych substancji wynika z charakteru przemysłu w naszym kraju. W przytoczonych wcześniej danych widać przykłady kilku miejscowości, w których funkcjonuje przemysł ciężki i zanieczyszczenie jest spore. Innym czynnikiem jest transport i spaliny emitowane do środowiska w wyniku przemieszczania się pojazdów. Może się zdziwisz, ale oba wspomniane wcześniej czynniki wpływają na emisję zaledwie połowy szkodliwych związków do atmosfery. Jak powstaje druga połowa?

Największy smog w Polsce notujemy w okresie od grudnia do lutego. Spoglądając na te dane, nie ma wątpliwości, że przyczyną kiepskiej jakości powietrza jesteśmy my sami. Większość domów nadal ogrzewanych jest za pomocą pieców węglowych. Wiele z budynków nie ma właściwej termoizolacji i do ogrzewania wykorzystywane jest dużo więcej węgla, niż powinno. Nadal palimy śmieciami, mokrym drewnem i kiepskiej jakości węglem.

Jeśli nie jesteś przekonany do tych statystyk, wystarczy jeden prosty przykład. Kraków jest drugim pod względem liczby mieszkańców miastem w naszym kraju. Przez wiele lat uznawany był jednak za miasto z najgorszym powietrzem w Polsce i należał do ścisłej światowej czołówki. We wrześniu 2019 roku wprowadzono zakaz palenia węglem i drewnem na terenie miasta. Wcześniej przez kilka lat przyznawano dopłaty do wymiany pieców i rozbudowywano przyłącza ciepłownicze. Dziś próżno szukać tego miasta wśród miast o największym zanieczyszczeniu na świecie. Nawet w rankingu polskim Kraków nie został sklasyfikowany. To spory sukces.

Z czego wynika smog w Polsce?

W części miast dodatkowe problemy generuje ukształtowanie terenu. Takie miasta jak Bielsko-Biała czy Żywiec znajdują się w dolinach. W czasie bezwietrznej zimy wszystkie zanieczyszczenia wiszą nad miastami, ponieważ wzniesienia uniemożliwiają swobodne poruszanie się mas powietrza. W związku z tym pył zawieszony kumuluje się, co prowadzi do przekroczenia dopuszczalnych norm często nawet o 1000%. 

Badania pokazują, że oddychanie szkodliwymi związkami skraca życie o kilka lat, a wcześniej prowadzi do wielu chorób. Jeśli chodzi o zanieczyszczenie powietrza, Polska wciąż stanowi czołówkę europejską. Wpływa na to ślepe przywiązanie do energii pozyskiwanej z węgla, która okazuje się droga i mało perspektywiczna. Dlatego tak ważne jest promowanie i wdrażanie nowoczesnych rozwiązań z dziedziny odnawialnych źródeł energii. Mamy ogromne możliwości, szczególnie jeśli chodzi o biopaliwa czy energię wiatrową. W ostatnich latach sporo inwestujemy także w fotowoltaikę. Dla dobra planety i przyszłych pokoleń wykorzystywanie czystej energii ze źródeł odnawialnych jest naszym obowiązkiem.