Chociaż niemal automatycznie łączymy smog z zanieczyszczeniami powietrza emitowanymi przez fabryki, samochody czy domowe ogrzewanie, to jest to tylko jedna z przyczyn powstawania tego zjawiska. Potrzebna jest ponadto inwersja temperaturowa oraz towarzysząca jej bezwietrzna pogoda. Zobaczmy, jak powstaje smog i jakie składniki wchodzą w jego skład.

Z czego składa się smog?

Nie byłoby smogu, gdyby w otaczającej miasto atmosferze nie znajdowały się znaczne ilości zanieczyszczeń, w tym przede wszystkim pyłów, spalin i szkodliwych tlenków. Z drugiej strony do powstania sztucznej mgły, jaką jest smog (zbitka angielskich słów „smoke” i „fog”), niezbędne jest zaistnienie określonych warunków atmosferycznych. W zależności od rodzaju zanieczyszczeń i pogody formować się może jeden z dwóch charakterystycznych rodzajów smogu – typu londyńskiego lub Los Angeles. Ten pierwszy jest typowy dla strefy umiarkowanej i jest przede wszystkim mieszaniną pyłów z tlenkami siarki, azotu i sadzą, a ten drugi to głównie gazy plus węglowodory. W Polsce możemy niestety spotkać się z oboma gatunkami.

Co dokładnie przyczynia się do powstawania smogu?

Bezpośrednią przyczyną powstawania smogu jest zmieszanie się zanieczyszczeń oraz spalin z powietrzem. W dużych miastach wśród głównych emitentów spalin można wymienić piece niskich klas, starsze samochody oraz w pewnej mierze – także zakłady przemysłowe, choć ich wpływ jest coraz bardziej ograniczony. Podczas bezwietrznej pogody i w trakcie tzw. inwersji termicznej (kiedy zimne powietrze uwięzione jest pod zimną warstwą, uniemożliwiającą pionowe mieszanie powietrza w atmosferze) dochodzi do powstania sztucznej mgły, w której zawieszonymi cząsteczkami są zanieczyszczenia emitowane przez piece i spaliny samochodowe.

Smog londyński i Los Angeles – przyczyny i powstawanie

Smog londyński jest smogiem kwaśnym, za którym stoi duża wilgotność powietrza, niska temperatura i wysokie stężenia tlenku węgla i dwutlenku siarki, a także cząsteczek sadzy i pyłów PM10 i PM2.5. Jego nazwa wzięła się od Wielkiego Smogu Londyńskiego, który w 1952 roku kosztował życie prawie 4 tysiące osób. W naszym kraju występuje od listopada do marca. Z kolei smog typu Los Angeles jest smogiem fotochemicznym, który powstaje, kiedy powietrze jest gorące i suche, a jego głównym katalizatorem nie jest spalanie paliw stałych w piecach, ale tlenki azotu i węglowodory pochodzące z samochodowych spalin. Niestety on również jest spotykany w Polsce – głównie w miesiącach letnich.

Fotochemiczny smog – skład

Najważniejszy przy powstawaniu smogu fotochemicznego jest ditlenek wodoru, który dysponuje odszczepiającym się, wolnym atomem tlenu, który reaguje szczególnie intensywnie pod wpływem promieniowania, np. z węglowodorami obecnymi w powietrzu. Prowadzi to do powstania rodników i hydroksylów, które nadają brązowego odcienia smogowi. W mieszaninie wchodzącej w skład smogu Los Angeles znajdują się szkodliwe gazy i aerozole, wyróżnić można także aldehydy czy tlenki acetylenu. Niestety nie są to związki obojętne dla naszego samopoczucia i zdrowia i regularne przebywanie w miejscach o dużym stężeniu smogu mogą wpływać na zdrowie – aktualnie szacuje się, że w Polsce z jego powodu umiera przedwcześnie nawet 45000 osób rocznie.

Czy smog w Polsce kiedyś zniknie?

Praktycznej każdej zimy nasz kraj prowadzi w niechlubnych rankingach na najbardziej zanieczyszczone miejsca w Europie – a ewentualne zmiany następują bardzo powoli. Piece na paliwa stałe, stare samochody, zwłaszcza z silnikami wysokoprężnymi, a także niska świadomość ekologiczna stoją za niewielkim tempem niezbędnych zmian. Jeśli nie zdecydujemy się na szybsze przechodzenie na czystsze albo przynajmniej lepiej wykorzystywane źródła energii, to smog w naszym kraju pochłonie kolejne tysiące istnień. Być może pewne zmiany wymusi na naszym kraju Unia Europejska, która hojnie dopłaca do pro-ekologicznych inicjatyw.

Smog – niezależnie od rodzaju – jest zjawiskiem bardzo negatywnym, zarówno dla zdrowia ludzkiego, jak i dla środowiska. To jak powstaje smog, ma wpływ na jego charakterystykę i rodzaj, ale w każdym przypadku jest on zjawiskiem bardzo negatywnym.