Dlaczego smog jest szkodliwy i jakie są dopuszczalne normy zanieczyszczenia powietrza?

Mieszkańcy niektórych obszarów naszego kraju aż za dobrze wiedzą co to jest smog. Dowiedz się, dlaczego jest tak szkodliwy i jak możemy się przed nim bronić. Czym właściwie jest smog?

Niekiedy przybiera postać mgły wiszącej nisko nad miastami lub wioskami. Czasem można wyczuć go tylko poprzez charakterystyczny zapach, a w zasadzie smród spalenizny. Przyzwyczailiśmy się, niestety, do gorszej jakości powietrza i nawet wielu z nas wie, że wraz ze spadkiem temperatury pojawi się smog. Co to jest i jaki ma wpływ na nasze zdrowie?

Co to jest smog?

Pod pojęciem smogu kryje się zanieczyszczenie powietrza substancjami zawartymi w spalinach. Na poziom smogu ma wpływ działanie przemysłu, energetyki i transportu drogowego. Jednak największą cegiełkę do całości dokłada niska emisja, czyli kominy ulokowane na poziomie poniżej 40 metrów. To właśnie ogrzewanie domów w największym stopniu skutkuje smogiem. 

Składniki zanieczyszczenia powietrza

Wiele jest substancji i związków chemicznych, które znajdują się w smogu. Pomiary stężenia dotyczą jednak najgroźniejszych z nich. Chodzi tu o pyły zawieszone, czyli PM2,5 i PM10, które różnią się wielkością cząsteczek zgromadzonych na każdym metrze sześciennym powietrza.

Ponadto pomiary dotyczą benzopirenu, który jest węglowodorem. To ten związek chemiczny uznawany jest za najgroźniejszy i najbardziej wyniszczający dla organizmu. To niebezpiecznych substancji w powietrzu należą również tlenki azotu, dwutlenek siarki oraz tlenek węgla.

Skąd bierze się smog?

Wiesz już, że największy wpływ na poziom smogu ma ogrzewanie budynków za pomocą kotłów węglowych. Jego składniki pochodzą z niedopalonego węgla, czyli spalanego w temperaturze pomiędzy 300 a 600°C. Dochodzi wówczas do procesu niecałkowitego spalania węgla, co z kolei jest przyczyną uwalniania do atmosfery sporych ilości pyłów i związków węglowodorowych. Ponadto benzopiren i inne związki chemiczne są produktami ubocznymi w procesie spalania ropy naftowej zawartej w paliwach. 

Stężenie smogu a zdrowie

Szacunkowe dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) mówią, że każdego roku w wyniku smogu umiera trzykrotnie więcej ludzi niż w wypadkach samochodowych. Różnica pomiędzy wypadkami a działaniem szkodliwych substancji zawartych w smogu jest taka, że te drugie powoli i systematycznie zatruwają organizm. Smog w Polsce nazywany jest cichym zabójcą, ponieważ efekty jego działania zaczynają być widoczne dopiero po 15 latach od pierwszego kontaktu. Wynika z tego, że już osoby w wieku młodzieńczym mogą mieć poważne dolegliwości spowodowane działaniem substancji zawartych w smogu. 

Jakie choroby wywołuje zanieczyszczenie powietrza?

Od działania smogu nie jesteśmy w stanie się uwolnić, ponieważ sami przyjmujemy go do organizmu wraz z każdym oddechem. Pochłaniając go, narażamy się na wiele chorób, które znacznie skracają życie i pogarszają jego jakość. Smog powoduje groźne schorzenia:

• nowotwory płuc;
• astmę;
• choroby nerek, wątroby i zmiany skórne.

Najczęściej wymienia się zmiany rakowe, do których przyczynia się benzopiren. Także pyły zawieszone powodują raka płuc i prowadzą do astmy. Zmiany nowotworowe spowodowane substancjami szkodliwymi dotyczą również innych organów organizmu człowieka. 

Jak smog wpływa na organizm?

Nowotwory to nie jedyne dolegliwości, jakie wynikają z wysokiego poziomu zanieczyszczenia powietrza. Przebywanie w szkodliwym środowisku może prowadzić też do uszkodzenia organów wewnętrznych jak wątroba i nadnercza. Pojawiają się również choroby skórne czy stopniowe spłycenie oddechu. Dodatkowo smog potęguje pojawianie się stanów depresyjnych, ciągłego zmęczenia czy braku apetytu. Osłabia układ odpornościowy i krwionośny, co prowadzi do narażenia organizmu na inne choroby i infekcje. W związku z tym poziom życia w miejscach o podwyższonym poziomie zanieczyszczeń znacząco się obniża. 

Poziom smogu w Polsce na tle Europy

W całej Unii Europejskiej problem smogu zauważono już w latach 50. ubiegłego wieku. Po naszej stronie żelaznej kurtyny panował wówczas kult robotnika, a także górnika i nikt nie zaprzątał sobie głowy zanieczyszczeniem powietrza w Polsce. Dopiero po transformacji ustrojowej coraz częściej zaczęliśmy zdawać sobie sprawę ze szkodliwości smogu. 

Polska w czołówce niechlubnego rankingu

Późniejsze zauważenie problemu sprawiło, że jako kraj na tle Europy obecnie wyglądamy bardzo źle. Wśród 50. najbardziej zanieczyszczonych miast w UE nasz kraj co roku reprezentuje około 35 miast. W pierwszej dziesiątce znajduje się 7 tych samych miast z Polski. Zajmujemy też niechlubne drugie miejsce pod względem najczęściej przekroczonych dopuszczalnych norm. Jak widać, problem smogu w Polsce jest naprawdę poważny, co wynika przede wszystkim z gospodarki opartej na węglu. 

Wskaźniki smogu – jak są podawane?

Największe przekroczenia dopuszczalnych norm składników smogu dotyczą pyłów zawieszonych i benzopirenu. Głównie te substancje podlegają pomiarom, a ich zawartość w powietrzu informuje o poziomie smogu. Analizując wskaźnik smogu, możesz spotkać się z trzema typami norm:

• norma średniodobowa – najczęściej jest to średnia dla danego obszaru wyciągnięta z wartości godzinnych pomiarów. Może też powstawać w wyniku jednego pomiaru na dobę o tej samej porze;
• norma średnioroczna – w tym wypadku wyniki średnie dobowe z każdego dnia roku służą do wyciągnięcia średniej rocznej dla danego obszaru;
• dopuszczalna częstość przekraczania – normy dopuszczają kilka dni w roku, w których poziom dopuszczalny średniodobowy może być przekroczony. Jeśli liczba dni smogu jest niższa, niż wskazuje norma, jakość powietrza uznawana jest za dopuszczalną. 

Smog – Polska norma

W 2019 roku zmieniono dopuszczalne normy dotyczące zawartości szkodliwych związków w powietrzu. Obecnie są bardziej restrykcyjne, jednak w porównaniu do norm sugerowanych przez WHO trudno tak o nich powiedzieć. Normy dla najważniejszych składników smogu prezentują się następująco:

• benzopiren – norma średnioroczna to 1µg/m³;
• pył zawieszony PM2,5 – norma średnioroczna w tym przypadku wynosi 20µg/m³;
• pył zawieszony PM10 – tu podana jest norma średnioroczna na poziomie 40 µg/m³; ponadto średnia dobowa na poziomie 50µg/m³ może być przekroczona 35 razy w roku. Przy okazji PM10 wprowadzono dwa poziomy komunikacji zwiększonego zanieczyszczenia. Przy zanieczyszczeniu na poziomie 200% dopuszczalnego należy informować społeczeństwo. Z kolei 300% przekroczenia normy to poziom alarmowy. 

Smog – prognoza na przyszłość 

Każdego roku obserwujemy większe zużycie energii elektrycznej i rosnącą liczbę pojazdów mechanicznych. Zwiększa się także liczba domów jednorodzinnych z niezależnym systemem ogrzewania. Większe zapotrzebowanie na energię sprawia, że zanieczyszczenie powietrza w najbliższych latach może rosnąć, dlatego tematyka smogu jest niezwykle ważna, a rządzący muszą znaleźć sposób na ograniczenie zanieczyszczeń.

Mimo wzrostu zapotrzebowania na energię zapala się światełko w tunelu, które może być szansą na ograniczenie poziomu smogu. To odnawialne źródła energii, które produkują czystą energię. Panele fotowoltaiczne, pompy ciepła, wiatraki czy hydroenergetyka są przyszłością naszej planety. Dodatkowo ważna jest termoizolacja budynków, która zmniejszy ich zapotrzebowanie energetyczne. Inwestując w rozwój OZE i ocieplając swoje domy, nie musimy rezygnować z energii, a jednocześnie mamy szansę na zwycięstwo ze smogiem.